تصویر انسان ایرانی در سینمای آوینی/ فیلمسازی که چریک واقعی بود

پس از نمایش «داستان پل»، سیدعماد حسینی معاون آموزش و پژوهش خانه هنرمندان به‌عنوان سخنران پشت تریبون قرار گرفت و با اشاره به اینکه پژوهش‌های زیادی درباره شهید آوینی انجام داده است، گفت: در ایران بعد از انقلاب با وجود اینکه درباره «غرب» در حوزه‌های مختلف حرف‌های زیادی زده شده ولی در این باره در حوزه نظری بحث کوتاه مانده است در حالی که ملل مختلف با دسترسی به وسایل تولید سینمایی راه‌های مختلفی را در پیش گرفتند.

وی با بیان اینکه «با از بین رفتن سلطه مستعمراتی در دهه ۱۹۵۰و ۱۹۶۰ بسیاری از کشورهای تازه آزاد شده مثل الجزایر درصدد ملی کردن صنعت فیلمسازی و … برآمدند»، اظهار کرد: از زمان ورود سینما به ایران تأملاتی از جنس آرا و نظریات آوینی درباره ماهیت سینما مطرح نشده اما می‌توان گفت نسبت تکنیک و محتوا در نقد و تحلیل سینمایی یکی از حوزه‌های بحث برانگیز در آرای آوینی است. از سوی دیگر توجه به نحوه حضور انسان در دنیای جدید به ویژه در نسبت با سنت، موضوع اصلی تفکرات آوینی را تشکیل می‌دهد.

آوینی به‌دنبال نسبت ما و غرب بود

حسینی ضمن بیان این مطلب که شهید آوینی به طور جدی از آرای دکتر داوری متأثر بود که داوری خود از شاگردان آقای مرحوم فردید به شمار می‌آید، توضیح داد: آوینی تمام تلاشش را در زندگی برای تدوین فیلمی برخاسته از مبانی فکری انقلاب اسلامی ایران و برای تعریف ماهیت سینما و مفاهیمی مثل سینمای ملی و نسبت آن با دین در چند دهه اخیر به خرج داده به طوری که او به دنبال نسبتی بود که بین ما و غرب وجود دارد و در این مسیر به سینما به عنوان محصولی از تکنولوژی غرب توجه می‌کرد.

آوینی وظیفه هنر را تبلیغ به معنای قرآنی آن می‌دانست به طوری که از یک سو تکنولوژی را حامل فرهنگ غربی می‌دانست و از سوی دیگر خواهان سینمایی منطبق با فرهنگ خودمان بود وی افزود: آوینی تلاش می‌کرد درک درستی از سینمای انقلاب اسلامی داشته باشد تا سینمایی متناسب با این تحولات پایه‌گذاری کند.

این پژوهشگر تصریح کرد: از پژوهش‌هایی که انجام دادم دریافتم، آوینی سینما را دارای ذاتی ثابت و متعلق به فرهنگ غرب می‌دانست و معتقد بود که نمی‌توان سینما را از زمینه فرهنگی اش جدا کرد. از طرفی او فرهنگ و تمدن غرب را مایه انحطاط انسان می‌دانست. او معتقد بود تاریخ ما در امتداد تاریخ غرب نیست. آوینی وظیفه هنر را تبلیغ به معنای قرآنی آن می‌دانست به طوری که از یک سو تکنولوژی را حامل فرهنگ غربی می‌دانست و از سوی دیگر خواهان سینمایی منطبق با فرهنگ خودمان بود.

وی با بیان اینکه دغدغه آوینی اسلام و سینمای اسلامی بود، مطرح کرد: هرچند خط فکری آوینی همواره در حال تغییر و تحول بود با این وجود در هر برهه‌ای قاطع صحبت می‌کرد. در برابر دیدگاه ذات‌گرای آوینی نظرات مختلفی وجود دارد برای مثال برخی برای سینما قائل به ذات نیستند همانطور که در غرب سینما یک هویت ثابت ندارد.

معاون آموزش و پژوهش خانه هنرمندان با بیان اینکه شهید آوینی جذابیت را در روایت کلاسیک خلاصه می‌کرد و اعتباری حقیقی برای روایت‌های مدرن و پست مدرن قائل نبود، اظهار کرد: شهید آوینی سینمای مدرن را در مقابل یک نوع سینمای دیگر قرار می‌داد و خود را متعهد به واقعیت می‌دانست با این حال تعریف واضحی از سینمای ملی ارائه نمی‌داد ولی این سینما را ستایش می‌کرد و آن را مورد قبول تمام مردم دنیا می‌دانست.

اعتماد به نقس بالا ویژگی دوران‌های انقلابی است

پس از اتمام صحبت‌های عماد حسینی، پیروز کلانتری و روبرت صافاریان مستندساز در نشستی تخصصی به بررسی سینمای آوینی پرداختند.

صافاریان در ابتدا عنوان کرد: فکر می‌کنم باید آوینی را در بستر تاریخی خود ببینیم وگرنه او را پر از تناقضات می‌یابیم. البته باید بگویم که او همیشه با اعتماد به نفس بالایی صحبت می‌کرد و این ویژگی، روحیه دوران‌های انقلابی است.

وی با بیان اینکه خیلی‌ها انقلاب را جزو ارکان آزادی بخش ملی قرار می‌دهند که البته شبیه آن در کشورهای دیگر هم رخ داده است، عنوان کرد: آوینی تناقض‌های زیادی داشت البته همه نظریه‌پردازان پر از تناقض هستند اما پرسش این است که در میان این تناقضات چه کاری از سینما بر می‌آید؟ پاسخ این مطلب جالب و ارزشمند است و باید به تضادها پاسخ بدهیم. ما همیشه می‌خواهیم بدانیم که شهید آوینی در سینما به چه فکر می کرده در حالی که وجوه سینمایی او متفاوت بوده است.

صافاریان مطرح کرد: تمام قوت آثار سینمایی او از اعتماد به نفس عجیب و غریب او می‌آید و اگر این اعتماد به نفس را حذف کنید شاید قوت آثار او هم از بین برود.

mehrnews.com/news/4587711